polka

Polka — jeden z najpowszechniejszych w wielu krajach taniec ludowy. Tańczony w metrum 2/4, w szybkim tempie. Jako tradycyjny ludowy taniec polski (w XIX w.), znany jest we wszystkich regionach etnograficznych dawnej Rzeczpospolitej.

Była najbardziej rozpowszechnionym tańcem na Suwalszczyźnie i sąsiedniej Wileńszczyźnie w XIX wieku. Polką rozpoczynano najczęściej zabawy taneczne, stanowiła również podstawę wielu gier (rekuzowana poleczka, polka z miotłą), występowała też jako część składowa niektórych wieloczęściowych tańców (krakowiak). Bogaty był też repertuar melodii polki mających swe odpowiedniki w piosenkach ludowych.

Opis ludowej polki zanotowanej przez dra Tomasza Nowaka podczas jego badań tradycji tanecznych na Wileńszczyźnie przed II wojną światową:

Polkę tańczono zazwyczaj płasko, choć także z rytmiczną, elastyczną pulsacją kolan, jak też z akcentowanym ugięciem nogi obciążonej na dwa (w tym ostatnim wypadku zazwyczaj podczas wirowania w lewo). Wirowano zawsze po obwodzie koła w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara, w obrotach w prawo i w lewo. Możliwość zmiany kierunku tańca na kierunek przeciwny pojawiała się tylko wtedy, gdy tańczyła pojedyncza para lub gdy tańcem zbiorowości kierował jeden z tańczących. Powszechnie stosowano ujęcie zamknięte półokrągłe.

Tancerze, zwłaszcza chłopcy, gęsto ozdabiali taniec przytupami. Stosowano również szybki przyklęk na jedno kolano lub przysiady (najczęściej chłopcy, choć zdarzało się, że przysiadali oboje tańczący). Do rzadko używanych elementów należały niewysokie unoszenia dziewczyny z równoczesnym obrotem partnera dookoła własnej osi lub przeskoki partnerki przez postawioną na pięcie nogę partnera. Te trudne technicznie elementy wykonywali tylko sprawni fizycznie, doświadczeni i zdolni tancerze.

Polka w wykonaniu zespołu „Wilniuki” 

Interesujący materiał z rekonstrukcji polki wileńskiej, zaprezentowanej na scenie podczas Węgorzewskiego Jarmarku Folkloru. W drugiej części tego materiału — ciekawie tańcząca para (wersję polki). Prezentowany materiał z występu zespołu „Wilniuki” z Giżycka i Węgorzewa i spotkania z zespołem „Jaszuny” z Wileńszczyzny, Węgorzewo 1996.

Zespół „Wilniuki” działał pod patronatem Muzeum Kultury Ludowej w Węgorzewie. Polka została opracowana na podstawie wywiadów żyjących na terenie Węgorzewa i Giżycka ekspatriantów z Wileńszczyzny.

Rejestracja WDK Suwałki 1996.  Materiał zdigitalizowany przez Suwalski Ośrodek Kultury w ramach projektu MKiDN 2014-2015.

Źródła wiedzy:

1. T. Nowak, Tradycje taneczne na Wileńszczyźnie do 1939 r., Straduny 2014.
2. G. Wł. Dąbrowska, W kręgu polskich tańców ludowych, Toruń 1979.

Praktyka:

Nim zamieścimy opis polki wykonywanej przez zespoły działające na Suwalszczyźnie, zamieszczamy fragment opisu przemian tradycji tanecznych na Wileńszczyźnie między epoką zakończoną w 1939 roku a współczesnością, z jej próbami odtworzenia tych tradycji, autorstwa dra Tomasza Nowaka, etnomuzykologa badacza tradycji tanecznych tamtego, bliskiego Suwalszczyźnie, obszaru (T. Nowak, Tradycje taneczne na Wileńszczyźnie do 1939 r., Straduny 2014):

Tradycyjne wiejskie tańce Polaków z Wileńszczyzny są obecnie zjawiskiem niemal całkowicie zanikłym. W wyniku poważnych przemian demograficznych (straty demograficzne spowodowane I i II wojną światową, przesiedleniami ludności polskiej na inne terytoria Związku Radzieckiego oraz na tzw. ziemie odzyskane), które miały miejsce na przestrzeni pierwszej połowy XX wieku, społeczność polska została znacznie rozproszona. W przypadku ludności przesiedlonej nastąpiły procesy asymilacji i adaptacji, jak również unifikujące przetworzenie treści kulturowych różnych grup etnicznych i regionalnych w nowym miejscu zamieszkania, które zaowocowały zupełnie nowymi sytuacjami tanecznymi, daleko odbiegającymi od ich pierwowzorów. Pozostała na Wileńszczyźnie społeczność polska do dziś z rzadka jeszcze tańczy polki, walce czy tanga w sposób nawiązujący – choć nieświadomie – do dawnych norm estetycznych. […]

Do niezmiernie rzadkich należą próby nawiązania do tradycji regionalnych zespołów folklorystycznych na Wileńszczyźnie. Wymienić tu trzeba szczególnie cenne niegdysiejsze prezentacje tańców takich jak polka, walc, krakowiak (tańczony w parach, jak też trójkach) i padespaniec przez nieistniejący już zespół „Rudniczanka”. Poza tym nawiązania mają charakter czysto symboliczny, nienawiązujący do form oryginalnych tradycyjnych tańców wiejskich z terenu Wileńszczyzny […]. Przykładowo powstały w 1955 Polski Ludowy Zespół Pieśni i Tańca „Wilia” w swoim repertuarze posiadał choreografię Walc palmowy, w której z regionem w pełni związane były tylko… palmy wileńskie. Z kolei w programie zasłużonego dla popularyzacji pieśni Polaków z Wileńszczyzny Ludowego Zespołu Pieśni i Tańca „Wileńszczyzna” (powstały w 1980 r.) popularnością cieszyła się suita regionalna Wesele Wileńskie, w którym jedynym, nie do końca utrzymanym w regionalnej estetyce tańcem była polka. W przypadku programów innych zespołów regionalnych jest jeszcze gorzej – w swoim repertuarze posiadają przede wszystkim tańce z etnicznie polskich ziem, obok emblematycznych tańców litewskich i rzadziej białoruskie.