podespan

Podespan (inne ludowe nazwy: „padespan”, „podespaniec”) — plebejska wersja podpatrzonego na salonach salonowego tańca figurowego pas d’espagne (dosłownie „krok hiszpański”), popularnego w Europie w końcu XIX wieku. Taniec ten występował na Podlasiu i na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Taniec i nazwa dostały się na wieś jako przetworzenie modnego w mieście „pas d’Espagne”, utworzonego przez nauczycieli tańca na przełomie XIX i XX wieku, w celu urozmaicenia repertuaru kontredansów i lansjerów; taniec ten był zbudowany z elementów zapożyczonych, z hiszpańskim układem rąk i wytupywaniem drobnych kroków (za: dr Grażyna Dąbrowska).

Padespan był popularny w środowiskach wiejskich na Wileńszczyźnie funkcjonujących tam do 1945 roku. Był częścią wieloetnicznego charakteru tych ziem. Znawca tematu dr Tomasz Nowak pisze:

Odnaleziony w terenie repertuar tańców jest różnorodny. Wśród tańców spotykamy (porządkuję według częstotliwości ich wymieniania przez informatorów): polkę, walca, marsza, krakowiaka, padespańca, kadryla, oberka, mazurkę […]

Padespaniec, zwany też podespańcem, padespanem, pospańcem, jest wiejską wersją tańca mieszczańskiego Pas d’Espagne („krok hiszpański”). Swoją krótką popularność wśród sfer wyższych przeżył na przełomie XIX-XX wieku i zapewne w tym samym czasie zaczął być tańczony także na wsi. Jednak już w okresie międzywojennym rzadko go tańczono – uważany był wtedy przez młodzież za taniec ospały (por. lokalne przekręcenie nazwy – pospaniec) i odpowiedni dla ludzi starszych. Tańczono go w parach w charakterystycznym ujęciu za dłonie z uniesionymi złączonymi rękami partnerów (nazywane czasami „ujęciem okienkowym”) – mężczyzna nieco z tyłu i z boku tancerki. […].

Maria Znamierowska-Prüfferowa pisała, że „w domach miejskich pamiętają jeszcze […] węgierkę”, taniec o zbliżonej do podespańca stylistyce i proweniencji. Badania terenowe nie potwierdziły jednak tego, by węgierka była tańczona także na wsi podwileńskiej.

(T. Nowak, Tradycje taneczne na Wileńszczyźnie przed 1945 r., Straduny 2014).

 

Praktyka

Zespół Pieśni i Tańca „Wileńszczyzna”

W ostatnich latach taniec został przywołany m.in. przez polski reprezentacyjny zespół pieśni i tańca „Wileńszczyzna” w spektaklu „Wieczorynka w Skorbuciszkach”.  O padespanie opowiedział kierownik artystyczny zespołu Jan Mincewicz:

Starsi dobrze pamiętają bardzo popularny, również w latach powojennych (szkoda, że dziś zapomniany) taniec padespan (czasem również zwany podhiszpaniec). Przeniknął on na Wschód z Półwyspu Iberyjskiego i mocno zakorzenił się również na naszych terenach. Tańczony przez naszych tancerzy ukaże zarówno elementy tańców wileńskich, jak też, oczywiście, pierwotnych hiszpańskich, które zlały się w jednolitym stopie nieskomplikowanego, a jednocześnie bardzo sympatycznego tańca towarzyskiego. [„Kurier Wileński” 9.09.2011]

 

Zespół Pieśni i Tańca „Suwalszczyzna”

Rekonstrukcja do wersji scenicznej podespana i innych tańców lokalnych wielokulturowej Suwalszczyzny przełomu XIX i XX wieku miała swoją udaną premierę 24 września 2011 roku w postaci widowiska taneczno-teatralnego „W podsuwalskiej oberży” w choreografii Jarosława Wojciechowskiego, aranżacji muzycznej Krzysztofa Krzesickiego.

Miasta i miasteczka Suwalszczyzny były terenem wielokulturowym, zamieszkałym przez katolików, luteranów i Żydów. Na charakter tańców w oberży wpływały także „światowe” wzorce z Warszawy i Kowna, kasyn oficerskich czy nieodległych Prus Wschodnich: tańczono tu zarówno salonową mazurpolkę, jak i popularną po wsiach krojcpolkę; litewski suktinis, polskie oberki, galopki, kukietki oraz lokalne wersje europejskich tań­ców salonowych: kadryli, lansjerów, podespanów i walców. Jednogłosowe pieśni z Suwalszczyzny mieszały się z wielogłosowymi śpiewami z litewskiego czy czarnoruskiego pogranicza.

 

Podespan na Festiwalu Kołysanek w Krakowie

Zaimprowizowana wersja podespana wykonana podczas festiwalu „Najstarsze pieśni Europy – kołysanki” (Kraków, w teatrze Buckleina), tańczona przez uczestniczące kobiety z zespołów z krajów leżących na wschód od Polski. Skład wyłącznie kobiecy wynikał z tego, że kołysanki wykonują jedynie kobiety.

Warto ten materiał przyrównać z poniższym podespanem z Jaszun, jak też oglądać ten materiał w kontekście padespana tańczonego podczas obecnego spektaklu „Bal w suwalskiej Resursie Obywatelskiej 1914”  Zespołu Pieśni i Tańca „Suwalszczyzna”.

Nagranie 3-9.11.1996. Materiał zdigitalizowany przez Suwalski Ośrodek Kultury w ramach projektu MKiDN 2014-2015.

 

Okrojona wersja podespana w Jaszunach koło Solecznik na Litwie

W Jaszunach (niedaleko Solecznik na Litwie) nagrano wersję podespana, który zawsze był tańcem o pewnym ładunku erotycznym – jedynie w zredukowanej formie tańczonej przez kobiety (choć na Wileńszczyźnie zazwyczaj tańczony był w parach męsko-damskich). Dodatkowo w tym materiale wielokrotnie powtarza się tylko pierwsza część melodii – bez części drugiej. Dla porównania warto obejrzeć wersję salonową padespana w widowisku „Bal w Resursie Obywatelskiej 1914 r.” Zespołu Pieśni i Tańca „Suwalszczyzna” – aby zobaczyć, jak wygląda redukcja oryginalnego tańca salonowego do wersji plebejskiej.

Nagranie 1996. Materiał zdigitalizowany przez Suwalski Ośrodek Kultury w ramach projektu MKiDN 2014-2015.

 

Taniec podespan — wersja wileńska, Wilniuków w Węgorzewie

Prezentacja powarszatowa plebejskiej wersji podespana, odtwarzanej w czasie spotkania Wilniuków w Węgorzewie.

Odtwarzany tutaj padespan tańczony jest (w sposób właściwy) w parach męsko-damskich. W trakcie wywiadów badawczych  był uznawany jako taniec spokojny (stą niekiedy jego nazwę przekręcano jako „pospaniec”). Stąd widać, jak daleko – w trakcie 1-2 pokoleń odszedł wzorzec plebejski od wzorca salonowego (vide: padespan w widowisku „Bal w Resursie Obywatelskiej 1914 r.” Zespołu Pieśni i Tańca „Suwalszczyzna”)

Prowadzący rekonstrukcję Dariusz Kubinowski i Mirosław Nalaskowski. Rejestracja WDK Suwałki 1996. Materiał zdigitalizowany przez Suwalski Ośrodek Kultury w ramach projektu MKiDN 2014-2015.

 

 

Muzyka

Padespana dziś mają w swoim repertuarze cymbaliści wywodzący się z przedwojennej Wileńszczyzny a zamieszkujący Straduny i okolice: Wacław Kułakowski i Paweł Grupkajtys. Muzykanci owi występują na najważniejszych polskich festiwalach kultury tradycyjnej, zdobywając nagrody za autentyczność.

O Wacławie Kułakowskim warto poczytać tutaj.

 

Inne, poza Suwalszczyzną i Wileńszczyzną, przykłady padespana na Youtube:

http://www.youtube.com/watch?NR=1&v=LM9auJSO0i0 – padespan ludowy na festiwalu SETO FOLK w Estonii, 2009

i wersje muzyczne:

http://www.youtube.com/watch?v=IxKh_JrHT2M&feature=related – padespan Eugeniusza Derbienki, rosyjskiego kompozytora, w wykonaniu Ansambl of bayan playeres Semen & Aleksei

http://www.youtube.com/watch?NR=1&v=c671IP5FciI – wykonanie na VIII festiwalu „Гармоника – душа России”, 27.10.2010