Informacja z badań muzykologicznych Katedry Muzykologii UAM
dr Łukasz Smoluch
Ogólne informacje o badaniach prowadzonych na Suwalszczyźnie przez Katedrę Muzykologii UAM
Część materiałów dźwiękowych poddanych digitalizacji i opracowaniu w ramach projektu: „Muzyczno-taneczna ludowa tożsamość Suwalszczyzny i północno-kresowych regionów” realizowanego przez Suwalski Ośrodek Kultury jest pokłosiem praktyk terenowych prowadzonych na Suwalszczyźnie przez pracowników i studentów Zakładu Muzykologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Materiały pochodzą z lat 1980, 1988 i 1989 i stanowią bezcenną dokumentację lokalnych tradycji muzycznych. Obejmują nagrania repertuaru muzycznego – pieśni, tańców i melodii instrumentalnych, a czasem również fragmenty rozmów (z uwagi na wysoki koszt nośników, nagrywano wówczas jedynie repertuar, a nie wywiady).
Początki etnomuzykologicznych badań terenowych prowadzonych przez poznański ośrodek akademicki sięgają 1930 roku, kiedy to prof. Łucjan Kamieński zakłada Regionalne Archiwum Fonograficzne Zakładu Muzykologii. Do 1939 roku zgromadzono w nim ok. 4 tys. wałków woskowych i płyt decelitowych z nagraniami folkloru z Wielkopolski, Mazowsza, Krakowskiego, Pomorza, Śląska i Pienin. Archiwum zostało w czasie wojny wywiezione z Poznania i zaginęło. Wyjazdy w teren wznowiono na jakiś czas w latach 50-tych – wtedy poznańscy badacze włączali się w Ogólnopolską Akcję Zbierania Folkloru Muzycznego. W 1974 roku, zaraz po reaktywacji zamkniętego w 1965 roku Zakładu Muzykologii na UAM rozpoczęto coroczne wyjazdy na studenckie praktyki terenowe, które odbywają się do dziś. Ważne miejsce zajmuje w nich eksploracja wschodnich regionów Polski i tzw. Kresów, z uwagi na bardziej zachowawczy niż w innych regionach charakter tamtejszego folkloru.
Nagrania prowadzone w ramach poznańskich studenckich praktyk terenowych posiadają przynajmniej dwa walory. Dokumentują tradycje muzyczne funkcjonujące w lokalnej społeczności w momencie przeprowadzania badań oraz ułatwiają rekonstrukcję muzycznego świata sprzed wielu dziesięcioleci. Wystarczy powiedzieć, że niektórzy z rozmówców poznańskich badaczy w latach 70 i 80 XX wieku urodzili się jeszcze w wieku XIX. Ich relacje o XIX-wiecznej kulturze polskiej wsi pochodzą, można by rzec, z pierwszej ręki – od ich rodziców i dziadków. Repertuar natomiast, przekazywany drogą ustno-słuchową, jest czasem wyraźnym jeszcze echem tego, co podczas swoich eksploracji terenowych słyszał Oskar Kolberg.
Zarejestrowane wykonania są cenną dokumentacją przekazywanego z pokolenia na pokolenie repertuaru. Mówi on wiele o rzeczywistości polskiej wsi, o strukturze tworzących ją społeczności lokalnych, o rolach społecznych i społecznych sytuacjach – relacjach kobiet i mężczyzn, starych i młodych, stosunku do świata przyrody i świata religii. Z zarejestrowanych wykonań przebija także niezwykle ciekawa panorama charakterów ludzkich, muzykowanie jest przecież odbiciem indywidualności śpiewaków i instrumentalistów. Jedni najchętniej z zadumą i przejęciem wykonywali ballady i weselne pieśni obrzędowe, inni dowcipkowali przy zalotnych czy wojackich piosenkach.
Badania na Suwalszczyźnie Zakład Muzykologii UAM prowadził w 85 miejscowościach, należących do 17 gmin: Augustów, Bargłów Kościelny, Dąbrowa Białostocka, Dubeninki, Filipów, Giby, Jeleniewo, Lipsk, Nowinka, Nowy Dwór, Płaska, Przerośl, Rutka-Tartak, Sztabin i Wiżajny. Badacze przeprowadzili wywiady z ponad dwiema setkami wykonawców, najczęściej w miejscach ich zamieszkania, w domach lub obejściach.
