Dziedzictwo Suwalszczyzny > Tańce > Tańce plebejskie na Suwalszczyźnie > kapelus

kapelus

Kapelus to taniec pochodzący z kultury żydowskiej, mocno zakorzenionej w XIX-wiecznych Suwałkach. Początki osiedlenia się tu Żydów sięgają XVIII wieku (pozwolenie od kamedułów wymienione w przywileju lokacyjnym), główna fala osadnictwa to najprawdopodobniej początki XIX stulecia, po zajęciu tego terenu przez Prusy po III rozbiorze Polski.

Jak w 1937 roku pisał Beregowski – folklor instrumentalny jest najsłabiej przebadanym elementem kultury muzycznej Żydów aszkenazyjskich. Jego ówczesne propozycje ogólnonarodowej akcji zbierania tej muzyki i wiadomości na jej temat – brzmią dziś jak rachunek strat… Mimo naszej olbrzymiej niewiedzy dotyczącej muzyki klezmerskiej — sytuacja nie jest beznadziejna, przynajmniej póki nie wykorzystamy wszystkich możliwości zebrania materiału. A warto, bo jego znajomość otwiera przed nami szereg innych fascynujących zagadnień: temat związków muzyki klezmerskiej z muzyką wokalną, śpiewem kantorów, pieśniami jidysz, psalmodią, trzonem żydowskiej kultury muzycznej, religią i światopoglądem, pozwala na wyraźne ukazanie wpływów i relacji między nią a muzyką polską, rosyjską, ukraińską, węgierską, litewską, rumuńską, cygańską etc., a co za tym idzie – poszerzenie spectrum wiedzy ogólnokulturowej, historycznej – dotyczącej wzajemnych relacji między ludźmi, którzy tę muzykę wykonywali i wśród których powstała. Równie interesującym zagadnieniem są ślady klezmerów w twórczości XIX-wiecznych kompozytorów, na których owi muzycy ludowi musieli wywrzeć dostatecznie silne wrażenie, by swoim monumentum aere perennius podzielić się z klezmerami (bezsprzecznym przykładem może tu być Gustaw Mahler).

Przeniesienie miejsca rozwoju kultury żydowskiej z Europy Środkowowschodniej do Ameryki i Izraela, prawie zupełny zanik jidyszkajt na terenach, na których się narodził, niemożliwy do oszacowania spadek liczby Żydów w Europie — budzą uczucie pustki wywołane brakiem kogoś (i czegoś), kto (i co) jeszcze dwa pokolenia wstecz żył (istniało) w pobliżu miejsca, gdzie teraz stoi szkielet synagogi i pusty plac po „uprzątniętym” cmentarzu.

Wzajemne przenikanie kultur poszczególnych krajów Europy Środkowowschodniej i zamieszkałych tam Żydów pozwala mówić o rodzaju wspólnego dziedzictwa kulturowego i wspólnym odcinku historii (na czele z tą osobistą — towarzyszenia sobie podczas ślubnych uroczystości), które są częścią naszej różnej tożsamości i warte są uczynienia obiektem wspólnej troski.

Cytat pochodzi z bardzo interesującego artykułu Sylwii Jakubczyk Klezmerskiej muzyki próba zrozumienia retrospektywna, który ukazał się w kwartalniku muzykologii UJ w Krakowie.

 

Źródła: 

  1. S. Jakubczyk, Klezmerskiej muzyki próba zrozumienia retrospektywna [w:] „Kwartalnik Studentów Muzykologów Uniwersytetu Jagiellońskiego”, 13.05.2009 [link, dostęp: 31.12.2015]

 

Praktyka:

Zespół Pieśni i Tańca „Suwalszczyzna”

Żydowski kapelus został włączony do programu widowiska o wielokulturowej Suwalszczyźnie przełomu XIX i XX wieku. W sobotni wieczór w karczmie na przedmieściach Suwałk spotykały się  różne światy: Polacy, Litwini, Żydzi. Żydowski taniec tańczono tradycyjnie: oddzielnie kobiety i mężczyźni. Przychodzi jednak moment, kiedy przełamane zostaje tabu, a sztywna tradycja ustępuje miejsca serdecznej i żywiołowej zabawie. Trudno się z tym pogodzić karczmarzowi (w końcu… Żyd!), ale ostatecznie i on akceptuje powszechną radość.

Choreografię tańca stworzył Jarosław Wojciechowski, muzykę zaaranżował Krzysztof Krzesicki. Premiera widowiska miała miejsce w październiku 2013 roku.

W podsuwalskiej oberży początków XX wieku spotykały się różne stany i wyznania. Tradycyjnie oddzieleni tańczący dokonują przełomu i zaczynają wspólny taniec. Widowisko „W podsuwalskiej oberży” ZPiT „Suwalszczyzna”, zaprezentowane w Trokach na Litwie, 2013.

W podsuwalskiej oberży początków XX wieku spotykały się różne stany i wyznania. Tradycyjnie oddzieleni tańczący dokonują przełomu i zaczynają wspólny taniec. Widowisko „W podsuwalskiej oberży” ZPiT „Suwalszczyzna”, zaprezentowane w Trokach na Litwie, 2013.

Taniec kapelus wykonywany przez Zespół Pieśni i Tańca „Suwalszczyzna”. Do tańca przygrywa kapela w strojach wędrownych klezmerów. Prezentacja na Kaziukach w Warszawie, 2014

Taniec kapelus wykonywany przez Zespół Pieśni i Tańca „Suwalszczyzna”. Do tańca przygrywa kapela grająca muzykę wędrownych muzykantów. Prezentacja na Kaziukach w Warszawie, 2014

 

Wcześniejsze odtworzenie „kapelusa” funkcjonującego w I połowie XX wieku na Suwalszczyźnie. Od strony inspiracji muzycznej jest to przetworzony motyw z tańca praktykowanego w lokalnym środowisku żydowskim. Ukazana forma (również od strony choreotechnicznej) – jest funkcjonującym w środowisku polskim przetworzonym cytatem muzyczno-tanecznym (zawierającym zgodnie z żydowską tradycją oddzielenie w tańcu kobiet i mężczyzn). To jedno z wcześniejsze odtworzenie „kapelusa” nie ukazuje całej specyfiki żydowskiej tradycji tanecznej, obecnej na Suwalszczyźnie do 1939 roku.

Nagranie z Węgorzewskiego Jarmarku Folkloru 1987 r.

 

 

Zespół Tańca Ludowego BYSTRY z Augustowa

W programie nazwanym „Na ludową nutę” zespół ukazuje tańce odtwarzane przed 40 laty przez lokalną choreografkę z Augustowa – Jadwigę Handoszko oraz udokumentowane podczas badań etnochoreologicznych realizowanych na Suwalszczyźnie i Mazurach Wschodnich w latach 90. XX w. przez prof. Dariusza Kubinowskiego.

 

Przykłady „kapelusa” na youtube:

Dla popularnego zobrazowania klimatu klezmerskiego muzykowania i tańców tej tradycji zamieszczamy (choć z innej stylistycznej formuły) kilkuminutowe fragmenty m. in. ze „Skrzypka na dachu”. Wszak podobno najbardziej nam się podobają te przeboje, które już znamy… Warto tym bardziej, że w czytelny sposób ukazują zespolenie (przetworzonego) klezmerskiego muzykowania oraz tańców i fragmentów wesela żydowskiego.

Top