kadryl

Kadryl w wersji plebejskiej został opisany przez dr Tomasza Nowaka w książce Tańce wileńskie do 1939 roku (Straduny 2014). Przeprowadzone przez niego badania terenowe wskazały, że żywotność kadryla notuje się od przynajmniej 1860 do 1939 roku. Na wsi podwileńskiej kadryle (obok polki, lansjera, czy padespana) były tańczone na wieczorynkach i na weselach.

Pojawienie się tego typu tańców na Wileńszczyźnie można wyznaczyć na XIX wiek, a droga ich wiodła najpewniej z Petersburga, przez salony gubernialnego miasta Wilna na dwory szlacheckie, by stąd zawędrować do zaścianków i zagród włościańskich.

Silne wpływy popularnych w końcu XIX wieku tańców salonowych,w tym kadryla, dawały się odczuć np. w tańczeniu krakowiaka. Takie modyfikacje regionalne były zależne od lokalnych preferencji muzyczno-tanecznych na terenie całego kraju. Podobne zjawisko wpływów można zaobserwować w skrzyżowaniu kadryla z walcem figurowym Aleksander walc, popularnym na wsi w II połowie XIX wieku. Wskazywałoby to również na oddziaływanie kultury wyższych warstw społecznych (szlachty, mieszczaństwa) na chłopską kulturę taneczną.

W dwudziestoleciu międzywojennym dotarły na wieś i szybko zostały zaadaptowane nowe tańce miejskie – tango, fokstrot itp.  Tańce te, prostsze w układzie, z czasem wyparły skomplikowane tańce, takie jak kadryl i lansjer, wymagające od tancerzy znajomości układów formalnych. Młodzież, która brała czynny udział w zabawach na przełomie lat trzydziestych i czterdziestych, znała kadryla już tylko z przekazów (czasami nawet nauki) i wykonań rodziców. Nie wszyscy jednak mieli okazję tańczyć go podczas zabaw i wesel. Taniec ten najdłużej przetrwał w pamięci muzyków wiejskich, ci jednak często nie znajdowali już odbiorców — tancerzy.

Można mówić o kilku wersjach kadryla, świadczącego o wieloetnicznym charakterze dawnego repertuaru szeroko pojętej Wileńszczyzny:

• kadryl — jeden z importów, które należy wiązać z pośrednictwem dworskim;
• kadryl żydowski — swoista odmiana kadryla, która najprawdopodobniej pochodziła z zaobserwowanych wykonań w społeczności żydowskiej. Jego wyróżnikiem było tańczenie bez bezpośredniego kontaktu z partnerką – najczęściej do kontaktu w parze wykorzystywano chusteczki. Kadryl żydowski był rozpowszechniony na południowej Wileńszczyźnie;
• biały kadryl — jego melodia jest identyczna z melodią litewskiego tańca skruodelis,

 

Opis tańca (na podstawie: T. Nowak, Tradycje taneczne na Wileńszczyźnie…)

Kadryl był tańcem skomplikowanym co do formy, toteż nie wystarczało uczenie się przez obserwację czy uczestnictwo. Podstawowe kroki i figury były przekazywane przez rodziców i dziadków w domu.

Najczęściej spotykany na Wileńszczyźnie kadryl był pięcioczęściowy, przy czym każdej części towarzyszyła odmienna melodia. Sporadycznie występowały inne, lokalne odmiany kadryla (sześcio- lub ośmioczęściowy) […] Niezmiernie rzadko zdarza się jednak, by informatorzy potrafili odtworzyć wszystkie części kadryla (zazwyczaj pamiętają jedną lub dwie z nich), nie wspominając już o lansjerze. Podobnie sytuacja wygląda ze stroną ruchową tańca. Ze względu na konieczny udział dużej liczby osób potrzebnych do wykonania tańca i przy znacznych lukach w pamięci informatorów, wszelkie próby opisu lansjera, czy też zapomnianych już, lokalnych odmian kadryla miałyby charakter spekulacji. Udało się jednak w pełni odtworzyć najbardziej rozpowszechnioną formę pięcioczęściowego kadryla. Była ona wykonywana najczęściej przez 4 pary, choć znane są też symultaniczne wykonania przez dwa lub trzy zestawy czteroparowe, jak też zestawy zmieniające się po każdej części tańca. Wyjściowym ustawieniem par do każdej części jest formacja na planie kwadratu, po dwie pary frontem do siebie. Po zakończeniu każdej części uczestnicy tańca tradycyjnie odplaskiwali zakończenie wykonania figury.

Część pierwsza (marsz). W pierwszym fragmencie pierwszej części (takty 1-16) pary maszerują po kole w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, w takcie 16 stojąc naprzeciw siebie po krzyżu (para I z III i II z IV). Następnie w drugim fragmencie pary zamieniają się miejscami i powracają na swoje miejsca w kolejności […].

Część druga (wizyty). W drugiej części następuje zamiana partnerek. Partnerki zbliżają się do siebie krokiem polkowym z dostawieniem i składają sobie ukłon (dwa takty), po czym w ten sam sposób podchodzą do nowego partnera i również się kłaniają. Następnie nowo utworzone pary wirują polką w jedną, a potem w drugą stronę (po cztery takty). W sposób analogiczny partnerki wracają do swoich par wyjściowych. […]

Część trzecia (most). Pary stojące obok siebie zamieniają się miejscami, ale w taki sposób, że jedna para tworzy ze złączonych rąk „bramkę” przez którą przechodzi druga z par. Po dojściu na nowe miejsca pary wirują polką w jedną i drugą stronę. Następnie pary wracają do ustawienia pierwotnego […].

Część czwarta (łańcuch). Wszystkie pary zawiązują koło, przy czym tancerki zwracają się w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara, a tancerze w kierunku przeciwnym. Podając na przemian raz prawą, raz lewą rękę kolejno wszystkim tancerzom lub tancerkom (po jednej osobie w każdym takcie), uczestnicy w ciągu ośmiu taktów dwukrotnie stykają się z każdym z uczestników tańca i na koniec wracają do par wyjściowych. Następnie w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara wszystkie pary przez osiem taktów tańczą wirową polkę. […].

Część piąta (linie). W części piątej para I i IV formuje linię naprzeciw linii stworzonej z par II i III. Krokiem wykorzystanym już w części drugiej linie zbliżają się do siebie i kłaniają się sobie, po czym wracają na swoje miejsce, oddają ukłon i pary tańczą wirową polkę – raz w jedną i raz w drugą stronę (po cztery takty). […]

 

Kadryl wileński — odtworzenie w Stradunach

Fragment warsztatów odtwarzających tradycje kulturowe Wileńszczyzny (również wśród powojennych osiedleńców na terenach Mazur, w tym cymbalistów wileńskich).  Prowadzący warsztaty dr Tomasz Nowak (etnomuzykolog i choreolog z UW). W trakcie warsztatów odtwarzano kilkanaście tańców i zabaw tanecznych, które na Wileńszczyźnie przetrwały do czasów współczesnych. W poniższym fragmencie: odtwarzana w trakcie warsztatów czwarta część plebejskiego kadryla – „łańcuch”. Na cymbałach akompaniuje Urszula Murawko z Suwałk (członkini kapeli ZPiT „Suwalszczyzna”).

Warsztaty zrealizowano w ramach projektu „ Cymbały — łącznikiem pokoleń” współfinansowanego przez MKiDN, organizator GOK Straduny k. Ełku w 2014 r., współpraca Suwalski Ośrodek Kultury.

 

Źródła wiedzy:

T. Nowak, Tradycje taneczne na Wileńdszczyźnie do 1939 r., Straduny 2014
R. Lange, Cechy wykonawcze choreotechniki polskiej, w: Dziedzictwo europejskie a polska kultura muzyczna w dobie przemian. Studia pod redakcją Anny Czekanowskiej, Kraków 1995

 

Przykłady innych niż suwalskie kadryli w wersji plebejskiej (youtube):

http://www.youtube.com/watch?v=74xj7EAZkP8&feature=related –  kadryl chłopski północnoniemiecki,

http://www.youtube.com/watch?v=uEf1qgATNE0&feature=related –  francuski kadryl małomiasteczkowy.