Ubiory Polaków znad Niemna i Wilii – nowa książka

Nadchodzi niezwykłe wydarzenie – oto ukazuje się książka z materiałami dotąd niezebranymi nigdy i nigdzie. Znad Niemna i Wilii. Ubiory włościańskie i drobnoszlacheckie Polaków na Grodzieńszczyźnie i Wileńszczyźnie przed 1914 r. autorstwa etnokostiumologa Jadwigi Koszutskiej, przy współpracy historyka Oskara Koszutskiego, ukaże się w Suwałkach w czwartek 13 grudnia 2018 roku o godz. 17.00, w suwalskiej bibliotece przy ul. E. Plater 33A. Zapraszamy na spotkanie z autorami publikacji i promocję książki.

Jest to wydarzenie doniosłe, dla wielu środowisk. Począwszy od zespołu redakcyjnego, od lat zaangażowanego w dzieło rekonstruowania i przywracania ciągłości tradycji ziem Suwalszczyzny, Wileńszczyzny i Grodzieńszczyzny, połączonych w toku dziejów w jeden organizm, poprzez tańczący te tradycje Zespół Pieśni i Tańca „Suwalszczyzna”, na badaczach, tropicielach i miłośnikach regionu kończąc.

Wiadomość jest tym bardziej istotna, że jest to kolejna już – po dogłębnym opisie tradycji tanecznych Wileńszczyzny (autorstwa dr hab. Tomasza Nowaka, wyd. 2014) – pozycja ukazująca kolejne elementy zapomnianej kultury tych ziem. O tym, że tematy te wymagają żmudnych, szczegółowych i ostrożnych badań, niech świadczą fragmenty książki:

Trudności w realizacji tematu nastręczał fakt, że tradycyjne ubiory na terenie Grodzieńszczyzny zanikły już na początku XX wieku. Nieliczne artefakty i źródła ikonograficzne znajdują się w muzeach rozproszonych w Polsce, na Litwie i Białorusi. […] Niektóre z przedstawionych tu eksponatów takie jak: półczepiec, bluzka, kaftan, kożuszek, surdut, czamarka, to unikalne, pojedyncze egzemplarze. Najwięcej zachowało się spódnic i fartuchów codziennych – można tu mówić właściwie o pełnej kolekcji. Brak jest natomiast jakichkolwiek przykładów sukni ślubnej, jak i takich akcesoriów stroju, jak kapelusze, rękawiczki, parasolki, krawaty, pasy czy torebki.

[…]

Od czasu, kiedy znaczna ilość Polaków opuściła Wileńszczyznę, minęło prawie 70 lat. Były to całe grupy mieszkańców miast, dworów, wsi. Co zabierały one w podróż swego życia? Najczęściej paszporty, legitymacje, świadectwa szkolne, wypisy z ksiąg heraldycznych, zdjęcia. Rzeczy zabierane były często w popłochu, pośpiechu i trwodze, a czasem zupełnie przypadkowo. Ludzie jechali „jak stali”, nie mieli na ogół dużego zapasu ubrań, ani tym bardziej odświętnego stroju.

Obydwie wojny światowe dokończyły dzieła zniszczenia. Front przechodził przez miasta, wsie. Ludzie tracili wszystko. W ciężkich powojennych czasach ubrania dorosłych przerabiało się, nicowało, szyło z nich coś nowego, bardziej odpowiadającego modzie powojennej, szyło się z nich również ubrania dla dzieci. Niewiele więc oryginalnych elementów ubioru zachowało się do obecnych czasów w polskich muzeach. Przedwojenne zbiory Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie uległy całkowitemu zniszczeniu w wyniku działań II wojny światowej. Dlatego bezcenne są zachowane eksponaty znajdujące się np. w Muzeum Etnograficznym w Krakowie.

 

Autorzy…

Jadwiga Koszutska, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego, etnograf, muzeolog, starszy kustosz Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Dziedziną jej szczególnego zainteresowania jest strój i tkanina ludowa. Była kierownikiem Działu Stroju i Tkanin tego muzeum. Autorka wielu artykułów poświęconych tej tematyce oraz kurator wystaw muzealnych stałych w PME i czasowych w muzeach w Polsce, Europie i świecie. Prowadziła badania etnograficzne nad strojem ludowym na Podlasiu, Górnym Śląsku, Śląsku Cieszyńskim, w Macedonii, na Litwie i Ekwadorze. Przyczyniła się do budowania i wzbogacenia kolekcji i zbiorów PME poprzez etnograficzne badania terenowe połączone z pozyskiwaniem eksponatów muzealnych. Autorka wielu ekspertyz etnokostiumologicznych dla zespołów folklorystycznych. Ekspert i konsultant w dziedzinie strojów ludowych.

Oskar Koszutski. Studia historyczne w Instytucie Historii Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego. Pracował m.in. na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW. Był wieloletnim dyrektorem Muzeum Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku w Podkowie Leśnej, jego organizatorem i twórcą ekspozycji. Mieszka w Podkowie Leśnej – i od lat zajmuje się historią tego podwarszawskiego miasteczka, prowadząc Społeczne Archiwum Miasta przy Towarzystwie Przyjaciół Miasta- Ogrodu Podkowa Leśna. Uczestniczył w badaniach terenowych i kwerendach prowadzonych przez żonę Jadwigę Koszutską w dziedzinie strojów i ubiorów ludności Polski północno-wschodniej, oraz w realizacji dokumentacji fotograficznej i w pracach komputerowych. Jest autorem rozdziałów historycznych tego albumu.

 

… i ich związki z Suwalszczyzną

Autorka, Jadwiga Koszutska, współpracuje ze środowiskiem kulturowym Suwalszczyzny od dawna.

Jej współpraca z Suwałkami i Stradunami trwa od połowy lat 90. XX wieku; zaczęła się od kontaktów z Mirosławem Nalaskowskim, instruktorem folkloru muzycznego Suwalszczyzny z Regionalnego Ośrodka Kultury i Sztuki w Suwałkach (obecnie Suwalski Ośrodek Kultury). Temat został podchwycony przez Centrum Kultury Gminy Ełk z siedzibą w Stradunach (na potrzeby zespołów folklorystycznych działających w tej gminie); tak zaczął się wieloletni temat rekonstrukcji strojów Polski północno-wschodniej. Jadwiga Koszutska wykonała – dla zespołów folklorystycznych – opracowania strojów północno-zachodniego Podlasia, Mazur, Suwalszczyzny i Ziemi Augustowskiej – oparte na badaniach terenowych z kwestionariuszem, na kwerendach źródłowych archiwalnych i muzealnych.

W ostatnich latach zrealizowała dla ośrodka kultury w Stradunach dwie ekspertyzy ubiorów Polaków sprzed 100 laty na Wileńszczyźnie i Grodzieńszczyźnie (w ramach projektu „Nauka gry na cymbałach wileńskich – od samotnej wyspy do archipelagu”. Ekspertyzy te stanowiły podstawę do opracowania prezentowanego albumu. Przebadała wiele oryginalnych eksponatów znajdujących się w muzeach i skansenach w Wilnie, Rumszyszkach na Litwie oraz efekty badań etnografów w Mińsku i Grodnie na Białorusi.

Oprócz tego była konsultantem strojów z epoki fin de siecle’u dla Zespołu Pieśni i Tańca „Suwalszczyzna”, który na podstawie opracowanej przez nią (wraz z mężem Oskarem Koszutskim) ekspertyzy mógł zamówić zrekonstruowane stroje z epoki, zróżnicowane wg wieku i stanu obywateli mieszczan, na potrzeby widowiska taneczno-teatralnego „Bal w suwalskiej Resursie Obywatelskiej 1914 r.”

Także ekspertyza dot. strojów i ubiorów odtworzonych na potrzeby innego spektaklu ZPiT „Suwalszczyzna”: „W podsuwalskiej oberży” jest autorstwa Jadwigi Koszutskiej.

 

Na koniec warto też zaznaczyć tu cenną rolę współinicjatora tej publikacji – Krzysztofa Łapińskiego, dyrektora Centrum Kultury Gminy Ełk z siedzibą w Stradunach. Książka ta ukazała się w ramach grantu uzyskanego z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Od dziesięcioleci ten ośrodek kultury w sposób wyjątkowo wiarygodny w skali Polski podtrzymuje tradycje ludowej kultury Wileńszczyzny. Od 30 lat naucza kolejnych młodych adeptów ludowego muzykowania na cymbałach wileńskich, pozyskuje dotacje (w tym szereg grantów z Ministerstwa Kultury) i inicjuje publikacje istotne w skali kraju, które przyczyniają się do poszerzenia wiedzy o tym zapominanym regionie kulturowym.